Manisa İli Maden ve Enerji Kaynakları

MANİSA İLİ MADEN VE ENERJİ KAYNAKLARI

Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü

Manisa ili, Türkiye’nin batısında, Ege Bölgesinde yer almaktadır. İl topraklarının büyük bir bölümü Gediz Havzası içinde, küçük bir bölümü de kuzey batıda Ege (Bakır çay) Havzası içinde yer almaktadır. Bulunduğu konumu nedeniyle zirai, ticari ve sanayi açıdan gelişmiş bir ilimizdir. İldeki zengin yer altı kaynakları da ilin gelişiminde önemli rol oynamaktadır. İl ve çevresi Menderes Masifi içerisinde yer alır. Bölgede hakim litolojiyi Menderes Masifine ait Paleozoyik yaşlı metamorfik kayaçlar oluşturmaktadır. Menderes masifi olarak adlandırılan temeldeki kayaçlar, bir çekirdek ve bunun üzerinde bir örtüden oluşmuş iki birim olarak düşünülmektedir. Metamorfik kayaçların üzerine Mesozoyik yaşlı kireçtaşları gelir. Mesozoyik kireçtaşlarının üzerinde uyumsuz olarak Neojenin karasal çökelleri ve Kula bazaltları yer alır. En üstte Gediz Nehri ve yan derelerin getirdiği Kuvaterner yaşlı alüvyonları yer almaktadır.

İl ve çevresinde tektonik faaliyetler oldukça fazladır. Bölgede tektonizmaya bağlı olarak horst (yükselti alanları) ve grabenler (çöküntü alanları) oluşmuştur. Bu tektonik yapılar bölge genelinde hareketliliğe neden olmaktadır. Bölgede tarih boyunca değişik ölçekli çok sayıda deprem olmuştur (Gediz, Kula depremleri gibi). Bu depremselliğe yol açan yapılardan birisi olan Gediz grabeni, Manisa il sınırları içerisindedir.

Karmaşık bir jeolojiye sahip olan bölgede, önemli maden yatakları bulunmaktadır. İl ve çevresinde metalik madenlere yönelik çok sayıda çalışma yapılmıştır. Turgutlu-Çaldağ lateritik Nikel yatağı ülkemizin önemli nikel cevherleşmesidir. Yatakta % 1.37 Ni tenörlü 50 milyon ton görünür+muhtemel+mümkün rezerv vardır. Yatağın metal nikel içeriği ise 685 bin tondur. Çaldağ Lateritik Nikel yatağında, 2001 yılında özel bir şirket tarafından işletilmeye başlanmış ve 10-15 bin ton kadar ham cevher üretilmiştir. Ancak 2002 yılında üretime ara verilmiştir. Çaldağ Nikel yatağı daha sonraki yıllarda da zaman zaman işletilmiştir. Ayrıca Salihli ilçesindeki Sart altın yatağı ve Bozdağ potansiyel altın sahası da ildeki önemli baz metal cevherleşmeleridir. 96mg/m3 Au içerikli plaser tip Sart altın yatağında 20 milyon m3 altın rezervi (metal altın içeriği 1.9 tondur), Bozdağ potansiyel altın sahasında da 1.38 gr/ton Au içerikli 847.670 ton rezerv (metal altın içeriği 1.17 tondur) tespit edilmiştir. İldeki diğer metalik maden cevherleşmeleri bakır-kurşun-çinko, civa, manganez ve uranyumdur.

Bakır-kurşun-çinko ile ilgili yapılan çalışmalar sonucunda Selendi-Rahmanlar Köyü’nde %7.46 Zn, % 0.93 Pb, % 0.72 Cu tenörlü, 749.400 ton mümkün rezerv saptanmıştır. Geçmiş yıllarda yataktan 2.000 ton üretim yapılmıştır. Civa oluşumları ise Alaşehir ilçesinde yer almakta olup, Kozluca sahasında % 0.25 Hg tenörlü, 796.478 ton mümkün rezerv tespit edilmiştir. Yatak geçmiş yıllarda işletilmiştir. Muradiye ve Kula ilçelerinde de manganez zuhurları yer almaktadır. Bunlardan sadece Kula ilçesindeki zuhurda % 40 Mn içerikli 180 ton rezerv belirlenmiştir. Köprübaşı ilçesinde çok sayıda uranyum zuhurları gözlenmektedir. Bunlardan sadece Kasar zuhurunda rezerve yönelik çalışma yapılmış ve % 0.05 U3O8 tenörlü 2.850 ton rezerv tespit edilmiştir.

Manisa ili özellikle endüstriyel hammadde kaynakları açısından önemli potansiyellere sahiptir. Bölgede çok sayıda çalışma yapılmış ve bunların sonucunda başta mermer, zeolit ve feldispat olmak üzere, kaolen, kum-çakıl, tuğla-kiremit, titanyum, çimento hammaddeleri, disten, zımparataşı, fosfat, pirofillit ve kükürt oluşumları ortaya çıkarılmıştır. Bölge mermer açısından önemli potansiyele sahiptir. Demirci ilçesinde sarı-açık yeşil ve yer yer koyu kahve renkli ve tamamen aragonit kristallerinden oluşmuş Demirci Oniks mermeri, Akhisar’da da Ege Kahve olarak tanımlanan koyu kahve- kırmızı renkli mermer oluşumları mevcuttur.

Demirci ilçesindeki K-feldispat sahalarında % 7-10.4 K2O içeriğine sahip ve seramik sanayinde sır ve massede kullanılabilir kalitede 1.315.837 ton muhtemel rezerv tespit edilmiştir. Ayrıca % 2-4,5 K2O, % 1,4-5 Na2O içerikli, orta-düşük kaliteli, 1.765.740 ton muhtemel feldispat rezervi de vardır. Yatakların büyük bir kısmı halen işletilmekte olup bölge, ülkemizin önemli feldispat potansiyel alanlarından birisidir. İlçedeki bir diğer önemli endüstriyel hammadde oluşumu, geçmişte işletilen disten yataklarıdır. Bunlardan en önemlisi % 5-15 disten içerikli 5.627.750 ton görünür rezerve sahip Üşümüş sahasıdır. Demirci ilçesi aynı zamanda fosfat, kükürt ve zeolit cevherleşmelerine de ev sahipliği yapmaktadır. Bunlardan fosfat oluşumlarına Ragıllar, Kaletepe mevkiinde rastlanmaktadır. Maksimum % 25 P2O5 içerikli bu saha, küçük boyutlu bir zuhurdur. İlçede İrişler sahasındaki kükürt oluşumları zuhur niteliğindedir ve rezerve yönelik çalışma yapılmamıştır. Zeolit minerali olarak % 50 ile %70 arasında klinoptilolit içeren Akdere zeolit sahasında 225.000 ton görünür rezerv vardır. Zeolit oluşumlarına ayrıca Gördes ilçesinde de rastlanmaktadır. İlçedeki zeolit sahalarındaki mineral türü höylandit ve klinoptilolit olup, % 80-90 höylandit ve % 60-95 arasında klinoptilolit içeren yatakların toplam rezervi yaklaşık 370.000.000 tondur. Gördes zeolit yatakları ülkemizin ekonomik olarak işletilen ve özellikle hayvan altlığı olarak tüketilen tek yatağıdır. İlçedeki kum-çakıl ve kaolen oluşumları da zuhur niteliğinde olup, Samanlık dere sahasında inşaatlarda kullanılabilir nitelikte 200.000 m3 muhtemel kum-çakıl rezervi, % 11-13 Al2O3 ve % 0.8-1 Fe2O3 içerikli kaolen oluşumları tespit edilmiştir. Manisa titanyum potansiyeli açısından ülkemizin en önemli bölgesidir. Manisa-Gördes- Kuyumezardere’de % 1,11 TiO2 içerikli 1.272.000 ton (görünür), Benlieil Ovası’nda 0,5 TiO2 içerikli 45.000.000 ton (muhtemel), Demirci Çayı’nda % 0,5 TiO2 içerikli 1.700.000 ton (muhtemel) Gördes Çayı’nda % 0,4-0,5 TiO2 içerikli 6.800.000 ton (muhtemel) Salihli ve Turgutlu ovalarında % 1 TiO2 içerikli 30 milyon ton potansiyel plaser tipi titanyum zenginleşmeleri vardır. Ülkemizin verimli tarım alanlarının bulunduğu bu aktuel çökeller içindeki titan birikimleri ekonomik değildir. Manisa-Alaşehir-Azıtepe’de yüzeylenen Menderes Masifi gabro, metagabro ve amfibolit kütlelerinde saçılmış şekilde % 5,23-4,95 TiO2 içerikli primer tip titanyum cevherleşmeleri vardır. Ancak günümüz koşullarında mineral tipi, tane boyu, cevher minerallerinin yapı ve dokusu nedeniyle ekonomik olarak zenginleşememektedir.Bu sahada MTA tarafından tespit edilen %5,23-4,95 TiO2 içerikli 29.230.128 ton göünür+muhtemel+mümkün titanyumlu kayaç rezervi vardır.

Tuğla-kiremit hammaddesi aramalarına yönelik çalışmalarda Turgutlu ilçesindeki sahalarda orta-iyi kalitede 242.862.000 ton görünür+muhtemel kil rezervi saptanmıştır.
Alaşehir’de ise 99.734.000 ton traverten (mermer), Akhisar’da da stabilize malzeme olarak kullanılmaya elverişli 10 milyon m3 muhtemel kum-çakıl rezervi bulunmaktadır. Akhisar ilçesinde geçmiş yıllarda işletilmiş Akçaalan zımparataşı sahasının muhtemel rezervi 5.450 ton olup, cevher minerali korund, margarit ve diyasporittir. İldeki tek manyezit cevherleşmesi de Saruhanlı ilçesinde olup, Heybeli sahasında % 47.7 MgO tenörlü 8.500 ton görünür, 690.000 ton görünür+muhtemel rezerv tespit edilmiştir.

Ülkemizin kaliteli linyit yataklarına sahip olan ilde linyit sahaları ağırlıklı olarak Soma ilçesinde yer almaktadır. İlçedeki bazı linyit işletmeleri ile termik santraller hem ilçenin hem de Manisa ilinin her geçen gün büyümesine ve gelişmesine katkı sağlamakta ve önemli bir istihdam kaynağı yaratmaktadır. Bunun dışında Gördes ilçesinde de bilinen linyit oluşumları bulunmaktadır.

Yukarıda sözü edilen madenler dışında Manisa ili jeotermal enerji kaynakları bakımından da büyük potansiyellere sahip olup, ülkemizde önemli bir yer tutmaktadır. Bu nedenle il dahilinde Genel Müdürlüğümüz tarafından çok sayıda jeotermal enerji hammaddelerine yönelik sondajlı çalışmalar gerçekleştirilmiştir. Başlıca Turgutlu, Salihli, Alaşehir, Köprübaşı, Kula, Demirci, Soma ve Sarıgöl ilçelerinde olmak üzere çok sayıda sıcak su kaynağı bulunan ildeki kaynaklar şehir ısıtmacılığı, kaplıca, kaplıca tesisi ve sera ısıtılması amacıyla kullanılmaya elverişlidir. Salihli ilçesindeki Kurşunlu sıcak su kaynaklarından ilçenin ısıtılmasında yararlanılmaktadır.

ALTIN (Au)
Salihli-Sart Yatağı
Tenör : 96 mg/m3
Rezerv : 20.000.000 m3 rezerv.Yatak geçmiş yıllarda işletilmiştir.
Salihli-Bozdağ Sahası
Tenör :1.38 gr/ton
Rezerv :847.670 ton görünür+mümkün+muhtemel rezerv.

ASBEST (Asb)
Salihli ( Hacıhıdır) Sahası
Tenör :-
Rezerv : Geçmiş yıllarda işletilmiş ve 10 ton cevher üretilmiştir.

BAKIR-KURŞUN-ÇINKO (Cu-Pb-Zn)
Selendi-Rahmanlar Köyü
Tenör : % 7.46 Zn, % 0.93 Pb, % 0.72 Cu
Rezerv : 749.400 ton mümkün rezerv. Geçmiş yıllarda 2000 ton üretim yapılmıştır.

CİVA (Hg)
Alaşehir-Kozluca, Bahçedere Sahası
Tenör : % 0.25 Hg
Rezerv : 796.478 ton mümkün rezerv. Yatak geçmiş yıllarda işletilmiştir.

ÇİMENTO HAMMADDELERİ (Çmh)
Soma sahası
Tenör : İyi kalite marn
Rezerv :180.000.000 ton

DİSTEN (Dis)
Manisa-Demirci-Üşümüş Sahası
Tenör : % 5-15 disten
Rezerv : 5.627.750 ton görünür. Teknolojik olarak zenginleştirme yapılamadığından yatak
bugünkü koşullarda ekonomik görülmemiştir.

FELDİSPAT (Fld)
Manisa ili Demirci (Çanakçı, Bayramşah, Yeniköy, Kürcü, Kurttutan, Kuzuköy, Söğütcük,
Kırgınşıhlar, Mahmutlar Köyü ve Gördes ilçesi Huriler, Alanyolu) Sahaları
Tenör : % 7-10.4 K2O ve % eser-0.05 Fe2O3. Seramikte kullanılabilir nitelikte
Rezerv : 1.315.837 ton muhtemel rezerv. Ayrıca % 4.5-2 K2O, % 5-1.4 Na2O içerikli ortadüşük
kaliteli 1.765.740 ton muhtemel feldispat rezervi vardır.

FOSFAT (P)
Demirci-Rağıllar, Kale Tepe zuhuru
Tenör : % 25 P2O5
Rezerv :Zuhur.

KAOLEN (Kao)
Gördes (Güneşli, Doğanpınar, Kobaklar) zuhurları
Tenör : % 11-13 Al2O3, % 0.8-1.0 Fe2O3
Rezerv :Zuhur.

KUM-ÇAKIL (Kçm)
Akhisar-Gökçeahmet, Dingiller Köyü Sahası
Kalite : Strabilize malzeme
Rezerv : 2.000.000 m3 muhtemel rezerv.
Akhisar-Gölmarmara-Gördes Dere Sahası
Kalite :Stabilize malzeme
Rezerv : 8.000.000 m3 muhtemel rezerv.
Gördes-Samanlık Dere Sahası
Kalite : Inşaatlarda kullanılabilir
Rezerv :200.000 m3 muhtemel rezerv.

KÜKÜRT (S)
Manisa-Demirci-Irişler Sahası
Tenör : –
Rezerv : 8.000- 15.000 tonluk potansiyel. İşletme yoktur.

MANGANEZ (Mn)
Muradiye (Sümbüller, Maltepe), Kula (Papuçlu) zuhurları
Tenör : % 40 Mn
Rezerv : 180 ton rezerv.

MANYEZİT (Mag)
Saruhanlı-Heybeli Sahası
Tenör : % 47.7 MgO
Rezerv : 8.500 ton görünür, 690.000 ton görünür+muhtemel rezerv.

MERMER (Mr)
Demirci-Borlu, Saraycık Köyü-DEMİRCİ ONİKS MERMERİ
Kalite : Sarı-açık yeşil ve yer yer koyu kahve renkli olup tamamen aragonit
kristallerinden oluşmuştur. Sertliği 3, yoğunluğu 2.76 g/cm3, porozitesi % 0.265
Rezerv : 1.000.000 m3 jeolojik rezerv.
Akhisar-Efkafteke Köyü- EGE KAHVE MERMER
Kalite : Koyu kahve, kırmızı renklidir. Çatlaklarda kalsit ve limonit dolguları izlenir. Sertliği
3-4, yoğunluğu 2.74 g/cm3, porozitesi % 0.182
Rezerv :25.000 m3 jeolojik rezerv.
Alaşehir sahası
Tenör :-
Rezerv : 99.734.000 ton muhtemel traverten rezervi.

NİKEL (Ni)
Turgutlu-Çaldağ Sahası
Tenör : % 1.21 Ni ve % 0.048 Co lateritik nikel yatağı
Rezerv : 39.400 ton görünür+muhtemel rezerv.

TİTANYUM (Ti)
Alaşehir-Belenkaya sahası
Tenör : % 4,95 TiO2
Rezerv : 5.131.969 ton titan rezervi.
Gördes-Kulalar Sahası
Tenör : % 0.5 TiO2
Rezerv : 1.700.000 ton mümkün rezerv.
Gördes-Salur Sahası
Tenör : % 1.11 TiO2
Rezerv : 6.800.000 ton mümkün rezerv.
Salihli-Sart-Mersindere Sahası
Tenör : Plaser
Rezerv : 30 milyon ton jeolojik rezerv.

TUĞLA-KİREMİT ( TğKi )
Turgutlu sahaları
Tenör : Orta ve iyi
Rezerv : 247.862.000 ton görünür+muhtemel rezerv.

URANYUM (U)
Köprübaşı-Kasar sahası
Tenör : % 0.05 U3O8
Rezerv : 2.852 ton uranyum. Geçmişte 1.2 ton üretim yapılmıştır. Ayrıca Köprübaşı
civarlarında birçok uranyum zuhurları vardır.

ZEOLİT (Zeo)
Gördes-Arkatlı Damları, Güneşli, Evciler, Fındıcak, Kıranköy, Olduk, Kuşluk, Akdere
Sahaları
Tenör : % 80-90 zeolit
Rezerv : 307.574.000 ton mümkün rezerv.

ZIMPARA (Zım)
Akhisar-Akçaalan Sahası
Tenör :Esas cevher minerali korund olup ayrıca margarit ve diyasporit de bulunmaktadır.
Rezerv :5.400 ton muhtemel rezerv.